Nawet Mark Zuckerberg korzysta z Signala, czyli jak media społecznościowe monetyzują naszą prywtaność

Tłumaczy Maciej Kaczmarski, prezes zarządu ODO 24 sp. z o.o.

Kilka dni temu, gdy z Facebooka po raz kolejny wyciekły dane jego użytkowników, mogliśmy przekonać się, że Mark Zuckerberg... korzysta z Signala, co w świetle ostatnich wojen związanych z wprowadzeniem nowego regulaminu WhatsAppa wydaje się znamienne. Ale cóż, każdy ma prawo do prywatności, nawet jeśli nie każda platforma ma obowiązek ją gwarantować. Z czego w kontekście prywatności w mediach społecznościowych warto zdawać sobie sprawę? Tłumaczy Maciej Kaczmarski, prezes zarządu ODO 24 sp. z o.o.

Pod koniec 2020 roku liczba użytkowników Internetu na świecie wynosiła prawie 4,7 mld, zaś mediów społecznościowych – 4,1 mld ­– wynika z raportu Global Digital. Dane te pokazują, że social media to zjawisko o światowym zasięgu, które wcale nie jest skore do poddawana się regulacjom. Zdaniem wielu osób, wymknęły się one spod kontroli i trzeba temu pilnie zaradzić. Również dlatego, że nawet ci, którzy je tworzyli (często z dobrymi intencjami), nie przewidzieli, że ich rozwój nastąpi w tak niepożądanym kierunku. Co więcej, przechodząc pomiędzy różnymi aplikacjami pozostawiamy ślad, po który coraz chętniej sięgają światowi giganci by za pomocą Big Data uzyskać szczegółowe informacje o każdym użytkowniku. 

Media społecznościowe jako proces biznesowy

Fenomen mediów społecznościowych polega na tym, że powstały one jako atrakcyjne platformy utrzymywania i nawiązywania kontaktów oraz wymiany poglądów, jednocześnie stając się nadspodziewanie hiperwydajnymi maszynkami do zarabiania olbrzymich pieniędzy. Korzystając z użytecznych narzędzi, sami dostarczamy mnóstwa informacji o sobie oraz tworzymy sieci kontaktów, a tym samym grupy konsumentów treści marketingowych w konsekwencji stając się potencjalnymi  nabywcami realnych usług i produktów.

Niewątpliwie media społecznościowe są nośnikiem wielu pozytywnych treści i katalizują mnóstwo wartych pochwały akcji i wydarzeń. Nie należy jednak zapominać, że w pierwszej kolejności – co skądinąd jest naturalne w projektach biznesowych – mają one przynosić dochód. Przystępując do danej platformy internetowej zgadzamy się więc na uczestniczenie w procesie biznesowym, w którym jesteśmy jednocześnie konsumentami i… konsumowani (konkretniej nasza prywatność) przez operatora platformy. Rozwijając własną sieć kontaktów, przy okazji zostawiając tysiące śladów dotyczących naszej osobowości, poglądów i najskrytszych pragnień, stajemy się akwizytorami marketingowymi operatora platformy. Co istotne, tę dochodową pracę, angażując swój czas i kompetencje, wykonujemy całkowicie za darmo.

Nowa forma uzależnienia

Internet i media społecznościowe zawładnęły naszym czasem i wyobraźnią, stało się tak w dużej mierze dzięki temu, że za naszą zgodą analizują ogromną ilość informacji o nas samych. Poza rozlicznymi korzyściami mają też swoje ciemne strony, przed którymi ostrzegają nawet osoby, które same je współtworzyły, jak w głośnym filmie Jeffa Orlowskiego pt. „Dylemat społeczny”.

Nie ma wątpliwości, że uzależnienie od Internetu i mediów społecznościowych to już zdiagnozowana choroba, rodzaj nałogu, który może mieć równie opłakane skutki dla organizmu, jak notoryczna gra w kasynie lub na komputerze. Tak zwane „scrollowanie feedu” na telefonie porównuje się do gry w „jednorękiego bandytę”.

W zamierzeniu twórcy przycisku „Lubię to” chodziło o szerzenie pozytywnej energii. Uzależnienie od lajków na Facebooku wydaje się błahostką, lecz może prowadzić do zaskakujących skutków. FOMO (ang. fear of missing out) to strach przed przeoczeniem nowych i ciekawych wydarzeń. Potrzebujemy stałego dostępu do informacji i kontaktu, kieruje nami ciągła chęć uczestniczenia w czymś, co robią inni. To brzmi niewinnie, ale coraz częściej przeradza się w rodzaj chorobliwej obsesji. O tym, że jest to już szersze zjawisko społeczne może świadczyć fakt, że przed przejściami dla pieszych pojawiają się napisy ostrzegające: „Odłóż smartfon i żyj!”. Ten problem nie dotyczy tylko dzieci i młodzieży, dorośli wydają się na ten rodzaj uzależnienia równie mało odporni.

Wyrafinowane algorytmy podrzucają nam treści

Często nie zdajemy sobie sprawy, że dobór i selekcja treści, które widzimy na naszych social mediach to efekt działania wyrafinowanych algorytmów, które mają za zadanie skupić naszą uwagę na ”konsumowaniu treści” na tej konkretnej platformie jak najdłużej!

Obserwując aktywność użytkownika, algorytmy są w stanie przewidzieć jego przyszłe zachowania, a czasem nawet wiedzą  więcej, niż on sam. Oczywiście, mimo że prawdopodobnie nie było to celem, to teraz stoi za tym (bo musi – taki jest biznes) motywacja finansowa, przecież otrzymujemy nie tylko interesujące nas treści, ale również niezliczone reklamy, które im towarzyszą. To wiemy już od kilku lat, ale czy zdajemy sobie sprawę, że karmimy potwora? Potwora, który żywi się danymi osobowymi, które dostarczamy mu sami. Co rzeczony twór z nimi zrobi w przyszłości, czy użyje całej dostępnej wiedzy, aby na nich zarobić? Na dziś to nieuniknione, tak musi być, tak wygląda świat biznesu.

Bo przecież, godzimy się na to, traktujemy reklamy jako nieunikniony efekt uboczny, a problem jest znacznie głębszy: mamy do czynienia z sytuacją, w której ostatecznie to analizujące naszą aktywność w świecie cyfrowym algorytmy, a nie ludzie, sterują nami i wręcz kreują naszą rzeczywistość, nieustannie podrzucając nam preferowane przez nas treści, dostarczając trafnych porad i ulubionej rozrywki. Ceną jest nie tylko poświęcony przez nas czas, ale też utrata prywatności, a w końcowym efekcie – również co może być zaskakujące naszej wolności.  Dziś widzimy reklamy i przygotowane dla nas miłe treści, „dzięki nim” zamykamy się w swoich „bańkach informacyjnych”, a jutro? Zapytamy Wielkiego Brata, jaki konkretnie samochód jest idealny dla nas, jaki wybrać zawód, a nawet z kim wziąć ślub? Bardzo przekonująco kreśli taką przyszłość Yuval Noah Harari w swym bestselerze „21 lekcji na XXI wiek”.

Ryzyko znalezienia się w bańce informacyjnej

Szukamy informacji, czy raczej potrzebujemy nieustannego ich dopływu? Świetnie można to zilustrować mechanizmem powstawania tzw. bańki informacyjnej lub, jak częściej mówią osoby zaangażowane politycznie, kabiny pogłosowej (ang. echo chamber). Wybierając w sieci określone treści demonstrujemy nasze zainteresowania, potrzeby, upodobania, gusta, poglądy, preferencje, ale również emocje: sympatie i antypatie. Są one przedmiotem algorytmicznej analizy, w efekcie której otrzymujemy (oczywiście od ręki – w czasie rzeczywistym) treści najlepiej odpowiadające naszym osobistym potrzebom i pragnieniom. W ten sposób zamykamy się w świecie naszych przekonań, komunikujemy się tylko z osobami do nas podobnymi, które podzielają nasze poglądy, mają podobne potrzeby, uprzedzenia i obawy. Poddawani takiemu nieustannemu „nasycaniu informacjami”, któremu blisko do manipulacji, najpierw uważamy inne poglądy za nieakceptowalne, a z czasem nawet za wrogie. Media społecznościowe są pełne nie tylko grup sympatyków jakiejkolwiek opcji, ale również wrogich, nienawidzących siebie obozów. Widzimy to na polskiej scenie politycznej, w wciąż zjednoczonej Europie czy USA. Niestety na tym nie koniec. Nacjonalizmy, populizm, ruchy izolacyjne przeżywają renesans, a to bardzo niepokojące.

Czy potrafimy odróżnić fake newsy od prawdy?

W warunkach takiej polaryzacji stanowisk powstaje żyzna gleba do powstawania fake newsów. Czy potrafimy je odróżnić od prawdy? Zgodnie z algorytmiczną regułą, nawet niesprawdzone, czy wręcz fałszywe informacje, ale zgodne z naszymi upodobaniami czy podświadomymi obawami, będą wzmacniane i podsycane, prowadząc niekiedy do niebezpiecznych sytuacji.

Projektanci algorytmów zapewne nie mieli tego na celu. Chodziło im przede wszystkim o podsuwanie treści, które są zgodne z naszymi upodobaniami, ale to jednak dzięki temu algorytmy po prostu mogą, a raczej muszą zmaksymalizować sprzedaż, zapewnić tzw. monetyzację platformy internetowej, za którą najczęściej stoi wielka globalna firma. Ta rozbieżność celu i efektu jest koronnym argumentem orędowników prawnej regulacji mediów społecznościowych, którzy postulują o wprowadzenie szybkich i skutecznych rozwiązań. Ich oponenci wskazują jednak, że media społecznościowe są tylko narzędziem komunikacji, zaś treści tworzą sami użytkownicy, korzystając z wolności słowa w Internecie. 

Jak pogodzić wolność wypowiedzi z kontrolą treści?

To bodaj najbardziej palący obecnie problem związany z mediami społecznościowymi lub szerzej Internetem. Wydaje się, że w świetle dotychczasowych własnych doświadczeń firmy zarządzające mediami społecznościowymi byłyby nawet zadowolone, gdyby została z nich zdjęta odpowiedzialność za kontrolę treści, ale oczywiście z zachowaniem bogatych zasobów danych.

Nie jest łatwo w tym globalnym zwarciu nowych i przeciwstawnych racji wytyczyć prostą drogę, dlatego konkretnych rozwiązań wciąż brak. Jednak pierwsze próby właśnie się pojawiają, chociaż w pierwszej kolejności – jak zwykle – chodzi o kwestie finansowe. Niedawno australijskie władze ogłosiły, że wprowadzą przepisy, na mocy których koncerny internetowe będą musiały płacić wydawcom za treści informacyjne publikowane na swoich platformach. W odpowiedzi Facebook zablokował użytkownikom w Australii możliwość wyświetlania treści informacyjnych od zewnętrznych wydawców. W konsekwencji, również internauci z całego świata nie mogą też zamieszczać linków do australijskich serwisów.

Potrzebne regulacje prawne na poziomie międzynarodowym

Niewątpliwie takie rozwiązania należy jednak znaleźć, i to na poziomie ogólnoświatowym, bowiem – jak widać na powyższym przykładzie – uregulowanie tej kwestii na poziomie jednego państwa okazuje się bardzo trudne, w konsekwencji mało skuteczne. Jednak coraz więcej krajów i instytucji dostrzega problem w funkcjonowaniu mediów społecznościowych, szukając odpowiednich rozwiązań prawnych. Bardzo zdeterminowane wydają się również pod tym względem Komisja Europejska oraz amerykańska Federalna Komisja Handlu. 

 

Pobierz ebook "Cyberbezpieczeństwo firm. Ebook z poradami ekspertów"