Wiwisekcja internautów

Niewykluczone, że już wkrótce standardową częścią badań całych społeczeństw czy mniejszych społeczności będzie analizowanie aktywności tej grupy na gruncie sieci. By jednak móc prowadzić rzetelne badania z wykorzystaniem Internetu, należy posiadać niezbędną wiedzę na temat specyfiki tego medium jako narzędzia badawczego.

Ankieta online

Jedną z najpopularniejszych technik badawczych są ankiety – znają je chyba wszyscy. Chętnie posługują się nimi przedsiębiorstwa, chcąc zdobyć jak największą wiedzę na temat swoich obecnych czy potencjalnych klientów, opinii o produktach czy marce. Niemal powszechne zastosowanie ankiety jako techniki badawczej związane jest również z pozorną łatwością jej stworzenia – cóż prostszego od sporządzenia listy pytań, na które będą odpowiadali konsumenci. Jednak każdy, kto kiedykolwiek próbował sam przygotować ankietę, z pewnością spotkał się z trudnościami, jakie pojawiają się przy tej okazji. Za długa lista pytań, zbyt dużo pytań otwartych (bez możliwości wyboru odpowiedzi z listy przygotowanej przez badacza), pytania zbyt szczegółowe lub zbyt ogólne, drażliwa tematyka ankiety – to tylko kilka z problemów, z jakimi można się spotkać.

Zastosowanie Internetu nie eliminuje powyższych wyzwań, jednak z pewnością w znaczącym stopniu ułatwia i usprawnia część procesu badawczego. Przede wszystkim dystrybucja ankiety za pomocą sieci jest zdecydowanie tańsza niż wydrukowanie analogicznej liczby egzemplarzy, przeszkolenie ankieterów i wysłanie ich w teren, w celu pozyskania odpowiedzi od respondentów. Korzystając z jednego z bezpłatnych (lub odpłatnych częściowo) serwisów do tworzenia ankiet, badacz może sam zgromadzić odpowiedzi od internautów. Niektóre z serwisów oferują możliwość korzystania z gotowych wzorów ankiet, co także w znaczącym stopniu może ułatwić prace. Szczególnie osobie, która nie jest specjalistą w zakresie przeprowadzania badań. Ankieta internetowa eliminuje również tzw. błędy ankieterskie, kiedy to osoby przeprowadzające badanie wpływają na odpowiedzi poprzez swoje cechy charakteru czy zachowanie.

Link do samodzielnie przygotowanej ankiety internetowej można rozesłać do posiadanej bazy klientów, prosząc ich o udzielenie odpowiedzi. Inaczej, niż w przypadku wysyłania ankiety w postaci pliku tekstowego, badani nie muszą obawiać się o wirusy. Ankieta internetowa wymaga od nich również mniej pracy – nie muszą z powrotem odsyłać wiadomości z załącznikiem ani zastanawiać się, w jaki sposób powinni zaznaczać wybrane odpowiedzi. Wszystkie te problemy są już za nich rozwiązane przez serwis ankietowy.

Wywiad w sieci

Oprócz badań ilościowych, kiedy stosowana jest ankieta, Internet często jest używany do prowadzenia badań jakościowych. Podstawowa różnica pomiędzy tzw. „jakościówką” a „ilościówką” związana jest z otrzymywanymi rezultatami badań. Ankiety doskonałe są do gromadzenia wiedzy statystycznej, łatwej do przedstawienia w formie wykresów czy tabel z procentami. Natomiast wywiady czy obserwacje pozwalają na uzyskanie wiedzy znacznie bardziej pogłębionej, szczegółowej, jednak ze względu na brak reprezentatywności ich wyników nie można uogólniać. Badania jakościowe pozwalają również na większą elastyczność i umożliwiają nawiązanie bliższego kontaktu z badanymi. Nierzadko badania jakościowe i ilościowe prowadzone są na potrzeby jednego większego badania i wzajemnie się uzupełniają.

Internet stosowany jest zarówno do prowadzenia indywidualnych wywiadów pogłębionych, jak i zogniskowanych wywiadów grupowych. W tym pierwszym przypadku, wywiad może być synchroniczny (odbywa się wtedy za pomocą komunikatora i informator na bieżąco udziela odpowiedzi na pytania) lub asynchroniczny (pytania dostarczane są do informatora np. poprzez pocztę elektroniczną i odpowiada on na nie w dowolnie wybranym przez siebie czasie). Oba rozwiązania mają swoje plusy i minusy.

Wywiad synchroniczny pozwala na otrzymanie odpowiedzi spontanicznych, niekontrolowanych. Równocześnie jednak, może się zdarzyć, że po kilku dniach od wywiadu badany przypomni sobie istotne fakty, o które już nie będzie mógł uzupełnić swojej wypowiedzi. Natomiast w przypadku wywiadu asynchronicznego, istnieje ryzyko, że odpowiedzi będą przesadnie przygotowane, w większym stopniu będą stanowiły autokreację badanego, niż jego faktyczne przemyślenia i poglądy. Brak możliwości śledzenia powstawania odpowiedzi jest w tym przypadku największą wadą. Należy jednak pamiętać, że możliwość odpowiadania na pytania w dowolnie wybranym przez siebie czasie stanowi olbrzymią zaletę dla uczestnika badań. Nie musi on przeznaczać całych dwóch godzin na rozmowę na komunikatorze, a może poświęcić np. 15 minut na odpowiedzi jednego dnia i 30 minut kolejnego dnia.

W przypadku zogniskowanych wywiadów grupowych (tzw. fokusów) wszyscy uczestnicy badania muszą zainstalować na swoich komputerach odpowiednie oprogramowanie. Może to być standardowy komunikator głosowy lub bardziej wyrafinowane narzędzia, stworzone specjalnie do tych celów. Fakt, że uczestnicy badania nie mają ze sobą kontaktu fizycznego, może niektórym osobom ułatwić udział w dyskusji. Nie muszą obawiać się bezpośredniej konfrontacji, która jest nieunikniona podczas wywiadów grupowych przeprowadzanych w tradycyjny sposób. Równocześnie jednak, po stronie moderatora, przeprowadzającego dyskusję, leży niełatwe zadanie podążania za pojawiającymi się wypowiedziami i reagowania na nie na bieżąco.